Aan de Westzijde in Zaandam, op de plek waar Jan Bonekamp op 21 juni 1944 dodelijk gewond raakte, werd al op 12 mei 1945 een gedenksteen onthuld. ‘Opgedragen aan Jan, van zijn kameraden.’ Op de voorpagina van de editie voor ‘Noord-Holland boven het IJ’ van De Waarheid werd verslag gedaan van de plechtige samenkomst.
1945. ‘Kleine Jan Herdacht’
“Wij eren den strijdende kameraad met de belofte, het aan zijn hand ontvallen vaandel van vrijheid en recht voort te dragen.”
“Zaterdagmiddag om drie uur werd dit eenvoudige gedenkteken onthuld, door de medestrijders van de Gewestelijke Sabotage Afdeling. De commandant herdacht in Kleine Jan een der beste krachten en initiatiefnemers van de verzetsbeweging.”
“Ook de ondercommandanten spraken over hun kameraad, waaraan zij nog zoveel herinneringen bewaren. Als zij komen op de Weteringschans te Amsterdam denken zij aan de bevrijdingspoging, waarin Jan zo’n groot aandeel had, komen zij in Wormerveer, dan denken zij aan het in brand gestoken raadhuis. De overval te Heiloo, de terechtstelling van de provocateur Ritman, het zijn daden waarin klein Jantje zijn aandeel had.”
“Dan treedt een delegatie van De Waarheid naar voren, om haar dank uit te spreken voor de steun, die Jantje, bij zijn moedige strijd voor verbetering van de toestanden onder de werkende bevolking, aan het illegale apparaat van De Waarheid heeft gegeven.”
“Voortdurend stond Jan Bonekamp op de bres voor de verdediging van onze vrijheid. Hij had een groot aandeel in de staking van Februari 1941. Bij de Meiactie ‘43 werd hij gearresteerd, doch bij vergissing weer losgelaten. Bij zijn laatste heldendaad raakte hij gewond.”
“Er werden kransen gelegd, de kameraden van de sabotageploeg kwamen naar voren en brachten Klein Jantje met drie salvo’s van hun stens een laatste groet.”
Wim Thomassen
Bij de onthulling van het monument was ook Wim Thomassen aanwezig, als commandant van het Militair Gezag in de Zaanstreek. De sociaaldemocraat Thomassen was al voor de oorlog een felle anticommunist en werd enige tijd na de bevrijding burgemeester van Zaandam. Door de CPN is Thomassen er in die jaren van beschuldigd dat hij de linten van de bloemen die werden gelegd bij de gedenksteen van Jan Bonekamp liet afknippen, omdat daar de naam van de CPN op stond. Door Thomassen en anderen zijn deze beschuldigen altijd tegengesproken.
Het was niet de eerste aanvaring van Thomassen met de communisten. In 1943 woonde hij in Velsen-Noord en werkte bij de ‘Sociale Afdeling’ van Hoogovens. Nadat een communistische verzetsgroep – later bleek Daan Stapper, Maarten Brüning en Jan Zeeuw – een leus had geschilderd op de muur van een schoolplein in Velsen-Noord, werden enkele inwoners verplicht om met een emmer en borstel de muur schoon te maken. Eén van hen was Wim Thomassen.
In april 1943 moest Thomassen onderduiken, omdat het gerucht was verspreid dat hij communistische pamfletten zou hebben verspreid op Hoogovens…
1980. Een nieuwe gedenksteen
Op 21 juni 1980 werd door oud-verzetsmensen een nieuwe steen en twee plaquettes onthuld, mede ter herinnering aan zijn medestrijdster Hannie Schaft. Samen voerden zij de hem zo noodlottig geworden aanslag van 21 juni 1944 uit.
Het idee voor de nieuwe gedenksteen kwam van de Zaanse oud-verzetsstrijder Adriaan van Os, oprichter en penningmeester van het Hoekmanfonds (Hoekman was zijn schuilnaam tijdens de oorlog). Architect N.W. van der Weide maakte de werktekening voor de nieuwe gedenksteen en begeleidde de bouw. De “kameraden van Jan” hadden geen bezwaar, mits de vormgeving hetzelfde bleef.
De plaquette voor Jan Bonekamp luidt: “Op 21 juni 1944 werd op deze plaats de IJmuidense verzetsstrijder Jan Bonekamp, tijdens een vuurgevecht met een handlanger van de vijand dodelijk gewond. Zijn leeftijd was dertig jaar.”
En voor Hannie Schaft: “Hannie Schaft nam deel aan de actie op 21 juni 1944. Zij was de meest opgejaagde verzetsstrijdster. Gearresteerd 21 maart 1945. Ondanks gemaakte afspraken werd zij gefusilleerd. 17 apr. 1945. Zij was 24 jaar.”
Jaarlijks op internationale vrouwendag legt de Zaanse werkgroep ‘Hannie Schaft-herdenking 8 maart’ bloemen bij de gedenksteen.
Bronnen:
- Hein Wiedijk en Wim Thomassen, In vuur en vlam!
- De Waarheid, Editie voor Noord-Holland boven het IJ, 13 mei 1945
- Over Adriaan van Os en het Hoekmanfonds
- Foto’s onthulling 1980, Antonisse, Marcel, Nationaal Archief / Fotocollectie Anefo.
